VÌ SAO TRẺ TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý VÀ TRẺ TỰ KỶ CẦN NHỮNG CON ĐƯỜNG HỌC TẬP KHÁC NHAU?
Trong suốt nhiều năm nghiên cứu và can thiệp cho trẻ có rối loạn phát triển, tôi nhận thấy một quan niệm sai lệch vẫn đang hiện diện phổ biến trong cả môi trường giáo dục lẫn gia đình: dạy trẻ tăng động giảm chú ý (ADHD) và trẻ rối loạn phổ tự kỷ theo cùng một cách tiếp cận.
Sự nhầm lẫn này thường bắt nguồn từ các biểu hiện bề ngoài có phần tương đồng: cả hai nhóm trẻ đều dễ mất tập trung, khó hợp tác, dễ bộc lộ hành vi không phù hợp. Chính vì vậy, nhiều người lớn đã vô tình áp dụng chung một phương pháp can thiệp. Tuy nhiên, những nét giống nhau ở bề nổi không thể che lấp sự khác biệt sâu ở tầng nhận thức và cơ chế xử lý thông tin của hai nhóm trẻ.
Và một khi bản chất bị nhầm lẫn, thì phương pháp can thiệp cũng rất dễ đi chệch hướng, không chỉ làm chậm tiến trình phát triển của trẻ, mà còn tạo thêm áp lực và sự bất lực cho chính người giáo dục.
MỖI NHÓM TRẺ LÀ MỘT BẢN ĐỒ NHẬN THỨC KHÁC NHAU
Trẻ ADHD sở hữu một bộ não luôn vận hành ở trạng thái “bận rộn” nhưng lại thiếu trật tự. Trẻ dễ bị cuốn hút bởi mọi kích thích xung quanh, khó duy trì sự chú ý ổn định và gặp khó khăn trong việc kiểm soát hành vi bốc đồng. Điều trẻ cần không phải là yêu cầu “ngồi yên và tập trung”, mà là những hoạt động ngắn gọn, sinh động, thay đổi linh hoạt và có cơ chế tăng cường rõ ràng nhằm duy trì hứng thú và củng cố hành vi phù hợp. Lớp
Ngược lại, trẻ tự kỷ vận hành nhận thức theo một hướng hoàn toàn khác. Thay vì bị phân tán bởi các yếu tố môi trường, trẻ thường gặp khó khăn trong việc hiểu ngữ cảnh giao tiếp, nắm bắt các quy luật xã hội và học hỏi qua quan sát. Trẻ cần được hướng dẫn từng bước rõ ràng, cụ thể, có hỗ trợ bằng hình ảnh trực quan và được dạy trong môi trường ổn định, ít biến động. Những thay đổi đột ngột có thể tạo ra sự chú ý ở trẻ ADHD nhưng là nguồn gây hoảng loạn ở trẻ tự kỷ.
KHÁC BIỆT NỀN TẢNG: CHỨC NĂNG ĐIỀU HÀNH VÀ THUYẾT TÂM TRÍ
Cả hai nhóm trẻ đều có những khiếm khuyết ở chức năng điều hành hệ thống “điều phối trung tâm” của não bộ nhưng theo cách rất khác nhau.
Ở trẻ ADHD, những khó khăn nổi bật nằm ở khả năng ức chế xung động, chuyển hướng chú ý và điều tiết cảm xúc. Trẻ thường hiểu mình nên làm gì, nhưng lại không kiểm soát được hành vi.
Ngược lại, ở trẻ tự kỷ, vấn đề lại nằm ở khả năng tổ chức, linh hoạt tư duy và đặc biệt là “thuyết tâm trí” – tức năng lực nhận biết rằng người khác có cảm xúc, ý định và suy nghĩ khác mình.
Một trẻ ADHD có thể nhận ra người khác đang giận nhưng vẫn hành động bốc đồng do xung động mạnh. Trong khi đó, một trẻ tự kỷ có thể hoàn toàn không hiểu rằng hành vi của mình đang làm người khác tổn thương vì trẻ không nhận diện được cảm xúc ấy.
Chính sự khác biệt này đòi hỏi các phương pháp giáo dục phải được thiết kế riêng biệt:
Với trẻ ADHD: Can thiệp tập trung vào tăng cường khả năng kiểm soát hành vi, duy trì sự chú ý, củng cố bằng hệ thống khen thưởng rõ ràng và điều chỉnh hành vi ngay tức thì.
Với trẻ tự kỷ: Trọng tâm là giúp trẻ hiểu được cấu trúc của tương tác xã hội, học cách lý giải hành vi người khác, xây dựng kỹ năng giao tiếp có mục đích thông qua quá trình lặp lại kiên trì và có hệ thống.
DẠY SAI KHÔNG CHỈ LÀ KHÔNG HIỆU QUẢ MÀ CÒN GÂY HẠI
Nếu áp dụng phương pháp dạy linh hoạt, thay đổi liên tục như dành cho trẻ ADHD với trẻ tự kỷ, trẻ có thể hoang mang, bất an và thu mình vì không biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Ngược lại, nếu áp dụng cách dạy chậm rãi, đơn điệu, lặp đi lặp lại như với trẻ tự kỷ cho trẻ ADHD, trẻ sẽ dễ chán nản, mất động lực và bộc phát hành vi tiêu cực.
Nói cách khác, khi người lớn không “bắt đúng tín hiệu” từ não bộ của trẻ, thì dù nỗ lực đến đâu cũng khó tạo ra thay đổi tích cực. Và nếu không cẩn trọng, chúng ta có thể đang nhân rộng thất bại, thay vì nuôi dưỡng thành công.
HIỂU ĐÚNG - DẠY ĐÚNG
Việc phân biệt và đáp ứng đúng nhu cầu học tập của từng nhóm trẻ không phải là “đặc quyền chuyên môn” của giới nghiên cứu, mà là chuẩn đạo đức cơ bản trong giáo dục. Chúng ta không thể nói tới sự công bằng trong cơ hội học tập nếu vẫn áp đặt một cách dạy chung cho những đứa trẻ có bản đồ nhận thức hoàn toàn khác nhau.
Tăng động không phải là tự kỷ
Và tự kỷ cũng không phải là tăng động. Mỗi nhóm trẻ cần được hiểu theo đúng cơ chế vận hành của mình, để từ đó thiết kế những lộ trình học tập phù hợp, hiệu quả và nhân văn.
Nếu bạn là giáo viên đang cảm thấy bối rối khi lớp có cả trẻ ADHD và trẻ tự kỷ, hoặc là phụ huynh đang lo lắng vì con mãi chưa tiến bộ dù đã rất cố gắng, hãy bắt đầu bằng một câu hỏi:
“Liệu mình đã thực sự hiểu cách mà bộ não của con tiếp nhận và học tập chưa?”
Vì chỉ khi hiểu đúng, ta mới dạy đúng.
Và khi dạy đúng, ta mới có thể chạm đến tiềm năng phát triển thật sự của mỗi đứa trẻ.
TƯ VẤN VÀ SẮP XẾP GIÁO VIÊN DẠY TRẺ ĐẶC BIỆT TẠI NHÀ: 090 333 1985 - 09 87 87 0217 CÔ MƯỢT
